Kościół św. Marcina w Lipanach

N 49.155823182692274 E 20.96305140106616

W XIV wieku Lipany stały się miastem pańszczyźnianym i z tego okresu pochodzi fundament kościoła. Za założyciela uważa się Rikolfa II z Kamienic, który zmarł w 1360 r. W tym czasie był on już poświęcony biskupowi Martinowi z Tours. Za datowaniem powstania kościoła na ten czas przemawia również fakt, że w pierwszej pisemnej wzmiance o mieście z 1312 r. wymieniony jest proboszcz Henryk z Lipian (de Septem Thyliis). Przyjmuje się jednak, że Lipany były parafią w wicearchidiakonacie już w 1302 r. i wcześniej.

Do tego miasta przeniesiono siedzibę administracji dworu z zamku nad wsią Kamenica. Przyczyną tego było ważne położenie miasta na ważnym szlaku handlowym, który rozgałęział się w dolinie rzeki Torysy w kierunku Starej Lubowli i potoku Lipańskiego do przełęczy i doliny Popradu w pobliżu Plavča. Obszar dworski był związany z trzema ważnymi rodami węgierskimi – najpierw w średniowieczu z rodziną Tarczay, a następnie od XVII wieku z rodzinami Desewffy (lub Dežofy lub właściciele ziemscy z Černek) i Szirmay.

Największe zasługi w renowacji kościoła ma Mikuláš Tarczay, który poległ w walce z Turkami w bitwie pod Mohács w 1526 roku.

Po wygaśnięciu rodu Tarczayów ówczesny władca Ferdynand I. Habsburgów w 1556 r. Janowi Desewffy de Czernek. W tym okresie szerzyła się reformacja i około 1589 r. mieszkańcy – początkowo rzymscy katolicy – stali się ewangelikami. W ciągu dwóch stuleci kościół trzykrotnie został uznany za ewangelicki – w latach 1598-1672, 1680-1691 i 1693-1748. Do tego okresu należą liczne remonty kościoła i renowacja z 1691 r., które były spowodowane walkami religijnymi.

W XVII w. przebudowano wieżę kościelną, która wraz ze szczytem nawy została klasycznie zmieniona.

Pod naciskiem rodziny Szirmayów i Stefana Desewffy’ego, w czasie rekatolicyzacji Lipany ponownie stały się miastem katolickim. 15 marca 1748 r. Kościół ponownie przeszedł pod zarząd katolicki. Nie zmieniło się to do dnia dzisiejszego.

W XVIII w. do kościoła dobudowano oba przedsionki wejściowe i zakrystię po stronie północnej.

W 1888 r. kościół spłonął, a w latach 1888-89 został odbudowany i przemalowany w tradycyjnym stylu wschodniosłowackiej architektury sakralnej z lat 1770-1830 z przewagą elementów klasycystycznych.

W 1937 r. wieża została poddana kolejnym remontom, do których rada miejska wybrała pochodzącego z Lipian Maximiliana Hudego. Blaszany dach wieży został ocynkowany i zbudowano piorunochron.

W latach 70. XX wieku zmieniono pokrycie dachowe z blaszanego na miedziane.

W 1990 r. przywrócono dawny układ dekanatów diecezji koszyckiej sprzed okresu komunizmu. W 2002 roku na dziekanatach pojawiły się nowe herby, zaprojektowane przez Zdenka G. Aleksy. W herbie Lipian znajdują się srebrno-złote fale oraz motyw św. Marcina – herb przedstawia miecz i płaszcz świętego. Dla diecezji koszyckiej stworzono dwa rodzaje herbów. Na dużej z nich znajduje się herb diecezji, a pośrodku tarcza w kształcie serca z herbem samego dekanatu. Mały składa się wyłącznie z herbu dekanatu.

Ostatnia gruntowna przebudowa i modernizacja kościoła została przeprowadzona w latach 2005-2007 dzięki proboszczowi Vladimírowi Šostákowi, kiedy to trzeba było uporać się z wilgocią, brakiem ogrzewania i niewystarczającą wentylacją. W 2009 r. w wieży zainstalowano nowy dzwon oraz nowe oświetlenie.

Godziny otwarcia

Godziny urzędowania
Pon. – Wt.: 15.30 hod – 17.00 g.
Šr.: 9.00 hod. – 10.00 g.
Czw. – Pt.: 15.30 hod – 17.00 g.